از آن خودسازی و تغییر شکل: مسایل حقوقی – بخش اول

از آن خودسازی و تغییر شکل: مسایل حقوقی – بخش اول
آخرین بخش از پرونده جعل و از آن خودسازی را به برگزیده مقاله درن هودسون هیک با عنوان از آن خودسازی و تغییر شکل اختصاص می‌دهم. این بخش با دقت بیشتر به مسایل قضایی و حقوقی و استراتژی‌های مربوط به آن و نهایتا مساله از آن خودسازی و تغییر شکل می‌پردازد.

Appropriation and Transformation

Darren Hudson Hick

از آن خودسازی و تغییر شکل

مسایل حقوقی بخش اول

ترجمه: زهرا قیاسی

جف کونز نمایشگاهی با عنوان «نمایش ابتذال» در سال ۱۹۹۸ در گالری سونابند برگزار کرد.۲۸ کونز برای این نمایشگاه تعدادی مجسمه چوبی و چینی را به هنرورزانی در سراسر دنیا سفارش داد. مجسمه ها بر اساس تصاویر فرهنگ پاپ بوند و کونز آنها را از میان صدها کارت پستال و کمیک استریپ پیدا کرده بود.۲۹ بلافاصله بعد از نمایشگاه سه شکایت علیه کونز اقامه شد.۳۰ اولین شکایت درباره مجسمه رشته توله سگ ها بود.این مجسمه با ابعاد واقعی و در چهار نسخه اجرا شده بود و زوجی را نشان می داد که روی نیمکت نشسته اند و یک ردیف هشت تایی توله سگ با بینی های مضحک را در آغوش گرفته اند.۳۱ برتن این زوج لباسهای رنگارنگ بود و روی سرشان گل های مینا.

مجسمه رشته توله سگ ها را از روی عکس سیاه و سفید «توله سگ ها» اثر آرت راجرز ساخته بودند. حقوق مربوط به این عکس مدتی متعلق به یکی از آشنایان راجرز بود و بعد موزه گرافیک حق استفاده از آن را برای کارت یادداشت خریده بود.۳۲ کونز یکی از آن کارت های یادداشت را خرید و بر این باور بود که این «یک چیز معمولی و پیش پا افتاده و آشناست» و از الگوهای جامعه مصرفی محسوب می شود.۳۳ کونز تذکر کپی رایت روی کارت را جدا کرد و تصویر را با فتوکپی بزرگ کرد و آن را به همراه دستورالعمل های مربوط به ساخت مجسمه برای استودیو دومتز در ارتسی ایتالیا ارسال کرد.۳۴ کونز جزئیات ساخت مجسمه را مکتوب کرد و سفارش کرد که به جز تغییر رنگ توله سگ ها و بینی هایشان، مجسمه باید عیناً بازسازی عکس باشد.۳۵

در همان موقع راجرز درباره مجسمه کونز شنید و علیه او و گالری سونابند شکایت کرد و آنها را متهم به تخطی از قانون کپی رایت و رقابت ناعادلانه کرد.۳۶ دادگاه منطقه ای تشخیص داد که رشته توله سگ ها تخطی از کپی رایت است و استفاده عادلانه محسوب نمی شود.۳۷ دادگاه بدوی علیه کونز رای داد و دستور داد که گالری همه اشیا موضوع تخطی را به راجرز بازگرداند و متهمان از اجازه هر نوع ساخت و فروش و اجرا و نمایش کپی مجسمه یا هر اثر دیگری برگرفته از آن محروم کرد.۳۸ کونز تقاضای استیناف کرد و دادگاه دوم هم رای دادگاه منطقه را تایید کرد.۳۹

دفاع اصلی کونز بر مبنای استفاده عادلانه بود و اساساً استدلالش این بود که رشته توله سگ ها هجوآمیز است و به طور خاص «هزل یا هجو کل جامعه» است.۴۱ دفاع استفاده عادلانه بر اساس ماده ۱۰۷ قانون کپی رایت مصوب ۱۹۷۶ است که چهار مولفه استثناناپذیر را برای استفاده عادلانه بر می شمارد: ۱) هدف و ماهیت استفاده ۲)ماهیت اثر تحت کپی رایت ۳) قیمت و اهمیت اثر مورد استفاده ۴)تاثیر اثر ثانویه بر بازار اثر اصلی.۴۲

هنری مجسمه‌ کپی رایت زهرا قیاسی جف کونز جعل

ایده استفاده عادلانه درپی پرونده فولسوم علیه مارش وارد قانون کپی رایت شد و موجب شد که توازنی بین منافع خالق اثر و استفاده کنندگان از آثار کپی رایت شده ایجاد شود و سختگیری در کپی رایت به «پیشرفت دانش و هنر» کمک کند و مانع آن نشود. ۴۵ در قانون اشاره ای نشده که این چهار مولفه وزن یکسانی دارند و گفته نشده که آیا همه باید با هم بررسی شوند یا تک به تک.۴۶ ایده استفاده عادلانه برای انعطاف بیشتر در مورد کپی رایت طراحی شده و نیازمند تحلیل موردی توسط نظام قضایی است.۴۷

ماده ۱۰۷ این استفاده عادلانه را شرح می دهد و به صراحت مواردی همچون «نقد، شرح و تفسیر، گزارش خبری، تدریس و تحقیق» را استفاده عادلانه می داند. ۴۸ این فهرست جایی هم برای هجو در نظر می گیرد و آن را نوعی نقد ارزشمند و متناسب با هدف اصلی استفاده عادلانه می داند.۴۹ هجو را در منابع حقوقی به مثابه کاری تعریف کرده اند که با تقلید اثری پیش پاافتاده آن را مسخره کند.۵۰

اولین مولفه هدف و ماهیت اثر است و اینکه «آیا استفاده از اثر برای منظوری تجاری است؟»۵۱ دادگاه عالی استفاده تجاری را ناعادلانه می داند.۵۲ اما اگر کار هجوآمیز باشد تجاری بودنش اصلا مطرح نمی شود.۵۳ معمولاً مولفه  دوم را درباره تمایز واقعیت و تخیل به کار می برند و هرچه کار اصلی «خلاقانه تر» باشد این مولفه وزن بیشتری پیدا می کند.۵۴ در مورد هجو کار اصلی خلاقانه تر است اما با توجه به ارزش فرهنگی آثار هجوآمیز این مولفه را در موردشان نادیده می گیرند.۵۵ سومین فاکتور می پرسد که چه اندازه از کار اصلی در کار دوم کپی شده است.۵۶ چون هجو ذاتاً نیازمند کپی مبسوط از اثر اصلی است و معمولاً «قلب» اثر را کپی می کند، دادگاه مقدار کپی شده را در مورد هجو نادیده می گیرد.۵۷ در آخر مولفه چهارم تاثیر کپی را بر بازار اثر اصلی بررسی می کند.۵۸ هرچند کار نقد و هجو کاستن از ارزش اثر اولیه است اما دادگاه عالی به این نتیجه رسیده است که هجو در مواردی قیمتی بالاتر از اثر اصلی پیدا می کند اما کارهایی که از روی کار اصلی کپی می شوند و سرقت می کنند قیمت بالاتری پیدا نمی کنند.۵۹

بر این اساس اگر معلوم شود که استفاده مجدد ماهیتی هجوآمیز دارد، با استدلال استفاده عادلانه در دادگاه محکوم نمی شود.۶۰ اما در پرونده راجرز علیه کونز، دادگاه تشخیص داد که رشته توله سگ ها اثری هجوآمیز محسوب نمی شود:

  • در این حوزه قاعده بر این است که لازم نیست طنز صرفاً کار کپی شده باشد، چنانکه طرف خواهان استیناف اصرار می کند رشته توله سگ ها می تواند هجو جامعه مدرن باشد، اما اثر کپی شده باید حداقل تاحدی شیئی هجوآمیز باشد و در غیر این صورت ضرورتی ندارد که اثر اصلی را در ذهن تداعی کند… ما فکر می کنیم که این قاعده ای ضروری است و اگر چنین نباشد هیچ محدودیتی در استفاده کپی کاران از اثر  تحت کپی رایت وجود نخواهد داشت و با نوشتن استیتمنی درباره جامعه آن را توجیه خواهند کرد. اگر بتوان تخظی از قانون کپی رایت را تنها بر اساس ادعای خاطی به استفاده هنرمندانه از آثار دیگران و بدون اطمینان یافتن از آگاهی عمومی درباره اثر اصلی، استفاده ای عادلانه دانست، هیچ مرزی برای دفاع استفاده عادلانه وجود نخواهد داشت… مشکل در این پرونده خاص این است که حتی با در نظر گرفتن اینکه رشته توله سگ ها نقدی طنزگونه به جامعه ماتریالیستی امروز است، تشخیص هرگونه هجوی درباره عکس توله سگ ها بسیار دشوار است.۶۱

هنری مجسمه‌ کپی رایت زهرا قیاسی جف کونز جعل

هر چهار مولفه استفاده عادلانه علیه رشته توله سگ ها بود و استفاده کونز از عکس ناعادلانه و خلاف تشخیص داده شد.۶۲ به نظر می رسید که این حکم دادگاه ناقوس مرگ را برای هنر ازآن خودسازی می نوازد.۶۳ صدای نظریه پردازان هنر درآمد. لین گرینبرگ ماجرا را این طور خلاصه کرد:«نتیجه این پرونده کنترل شدید هنرمندان ازآن خودساز است. زیرا قانون کپی رایت اوضاع را برای هنرمندان از آن خودسازی که از متریال های کپی رایت شده استفاده می کنند ناگوار می کند  و احتمال دارد که هنرمندان بسیاری در آینده از این تکنیک ها حذر کنند.»۶۴ با حکم راجرز علیه کونز پرونده های مفتوح هم سرنوشت مشابهی پیدا کردند: در پرونده مجسمه چینی با عنوان پسر وحشی و توله سگ برای کپی کردن شخصیت اودی در کمیک استریپ گارفیلد محکوم شد،۶۵ و اثر دیگری را با عنوان راهنمای ابتذال که مجسمه چوبی پسری بود که سعی می کرد خوکی را هل دهد و دو فرشته کمکش می کردند، کپی مجرمانه عکس باربارا کمپل دانستند.۶۶ احکام مربوط به کونز مانع ادامه کار هنرمندان از آن خودساز نشد و آنها را علیه قانون جری تر کرد.۶۷ کونز شروع کرد به دریافت گواهی از دارندگان حق مالکیت متریال هایی که استفاده می کرد.۶۷ اما سیاست جدید کونز، او را از گرداب دستگاه قضا دور نکرد.

هنری مجسمه‌ کپی رایت زهرا قیاسی جف کونز جعل

در سال ۲۰۰۰ از کونز خواسته شد که هفت نقاشی برای موزه گوگنهایم برلین خلق کند.۶۹ هریک از کارهای این مجموعه که ترجمه عنوانش سرمستی ابدی است، نقاشی رنگ روغن تصاویر کولاژ شده است.۷۰ کونز تصاویر تبلیغاتی را اسکن کرد و آنها را در زمینه منظره ای ترکیب کرد.۷۱ کولاژهای دیجیتالی پرینت شدند و برای نقاشی به دستیاران کونز سپرده شدند.۷۲ یکی از نقاشی های این مجموعه با عنوان نیاگارا تصویر پاهای زنانی با کفش و پابرهنه است که بالای ظرف های دونات و شیرینی معلق مانده اند.۷۳ در پس زمینه تصویر یک کیک براونی عظیم است که رویش بستنی گذاشته اند  و در پس آن منظره آبشار نیاگاراست.۷۴ به گفته کونز منظور از نقاشی این است که: «بعضی از ساده ترین ذائقه های ما برای غذا و بازی و سکس را تصاویر فرهنگ پاپ تعیین می کنند.»۷۵ دومین جفت پا از سمت چپ را از عکس آندرا بلانش گرفته بود. عنوان عکس بلانش «صندل های ابریشمی گوچی» بود.۷۶ عکس اصلی پاهای زنی را نشان می داد که در کابین هواپیما روی پای مردی لمیده بود. هدف بلانش «نشان دادن حس اروتیک بود… می خواست در عکس سکسوالیته را نشان دهد.»۷۷

کونز در نیاگارا پاها و ساقها و کفش را از عکس بلانش برداشت و به یکی از لنگه های کفش پاشنه افزود و کمی جهت و رنگش را تغییر داد.۷۸ بلانش رد عکس را در کار کونز گرفت و علیه او شکایت کرد.۷۹

کونز بار دیگر بر استدلال استفاده عادلانه پافشرد اما این بار کارش را هجو نخواند.۸۰ بلکه استدلالش این بود که اثر او تغییر شکل است.۸۱

قاضی پیر لوال در مقاله مهمی که سال ۱۹۹۰ نوشت چهارچوبی برای قضاوت پرونده های استفاده عادلانه طراحی کرد.۸۲ در این چهارچوب قضاوت، اصل قضیه همان مفهوم استفاده برای تغییر شکل است.۸۳ او می گوید که تغییر شکل موجب پیشرفت علم و هنر است و می توان آن را از چترسواری و تقلب سوا کرد:

  • به عقیده من باید این نکته را بررسی کرد که آیا استفاده مورد بحث تغییر شکل است؟ و اگر هست تا چه حد؟ این استفاده باید در جهت تولید باشد و بتواند مطلب نقل شده را به شیوه ای نو و با هدفی متفاوت از اثر اصلی بیان کند… اگر استفاده دوم ارزشی را به اثر اصلی بیافزاید و اگر مطلب نقل شده برای ماده خام اولیه به کار رود و در فرآیند خلق اطلاعات جدید و زیبایی شناسی جدید و بینش و فهمی نو شکل گیرد، در این صورت این استفاده از همان نوعی است که استفاده عادلانه قصد دارد برای غنای جامعه حمایتش کند… اگر اقتباس از متریال کپی رایت شده هیچ هدفی را دنبال نکند باید بدون توجه به چهار مولفه دیگر استفاده عادلانه محسوب نشود. مهمترین عامل روح استفاده عادلانه است.۸۴

چهار سال بعد تحلیل لوال بنیان فلسفی ای برای حکم تاریخی دادگاه عالی در پرونده کمپل علیه آکوف رز شد.۸۵

هنری مجسمه‌ کپی رایت زهرا قیاسی جف کونز جعل

در بخش بعد این حکم تاریخی را بررسی خواهیم  ودرباره موضوع تغییر شکل بحث خواهیم کرد.


۲۱ اسفند ۱۳۹۴