بررسی کارکرد کتاب های تصویری بدون کلام در ارتقای رشد ذهنی کودکان پیش از دبستان

پروانه قسمتی مطلق | وبسایت گروه دنیای عجیب

امروزه تصویر در دنیای کودکان یکی از مهم‌ترین سازوکارها برای شناخت پدیده‌های جهان به شمار می‌آید. کتاب‌های تصویری در میان انبوه رسانه‌های تصویری دیجیتال همچنان به‌عنوان منابعی غنی برای رشد و تکامل ذهن کودکان شناخته می‌شوند و روزبه‌روز انواع جدیدتری از آن‌ها تولید می‌شود. متاسفانه علی‌رغم رشد جهانی تولید کتاب‌های تصویری، در کشور ما همچنان انواعی از این گروه کتاب‌ها مهجور مانده‌اند که کتاب‌های تصویری بدون کلام ازجمله مهم‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود.

پژوهش حاضر تلاش دارد که با بررسی ویژگی‌های این نوع ادبی به‌عنوان نمونه کاملاً تصویری و بدون کلام، به تأثیرات آن‌ها بر ذهن کودکان بپردازد. به همین منظور پژوهشی با محوریت موضوع مذکور در میان کودکان پیش از دبستان صورت گرفت که در آن 96 کودک دختر و پسر در دو گروه سنی زیر سه سال و سه تا شش سال موردمطالعه قرار گرفتند.

نتایج به‌دست‌آمده از مشاهدات صورت گرفته در جامعه آماری مورد بحث و تطابق آن‌ها با نظریه‌های روان‌شناختی گواه تأثیرات این گروه از کتاب‌های تصویری بر رشد ذهنی کودکان پیش از دبستان است. بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌کارگیری کتاب‌های تصویری بدون کلام به‌عنوان نوع خاص ادبی در ادبیات کودک، موجب تقویت رشد ذهنی کودک شده و انگیزه و علاقه او به مطالعه را افزایش می دهد؛ بدین ترتیب پیوند عمیق و پایداری را میان کودک و کتاب شکل خواهد داد.

مقدمه

سلیقه و زمینه ی شناخت بصری در همه انسان‌ها وجود دارد و با شیوه‌های پرورش درست می‌توان آن را به رشد و تکامل رساند؛ کتاب کودک یکی از دریچه‌های رشد و پرورش این توانایی محسوب می شود. متأسفانه در این زمینه باوجود این که هزینه‌های قابل‌ملاحظه‌ای برای تولید کتاب‌های کودکان صورت می‌گیرد، اما سنجش درستی برای میزان کارآیی کتاب‌های تولیدشده انجام نمی شود؛ بنابراین کتاب‌ها در انواع و اقسام مختلف برای این گروه سنی تولید می‌شود اما روزبه‌روز شاهد وسعت یافتن شکاف میان کودک و کتاب هستیم؛ یکی از علل اصلی ایجاد این شکاف را می‌توان همین ضعف در بررسی واکنش‌های کودکان نسبت به کتاب‌ها دانست.

روش نمونه گیری

مقاله حاضر باهدف به‌کارگیری کتاب‌های تصویری بدون کلام در گروه کتاب‌های مورد مطالعه در مراکز آموزشی و پرورشی کودکان پیش از دبستان به بررسی واکنش‌های این کودکان نسبت به کتاب‌ها پرداخته است.

نمونه موردمطالعه 96 کودک پیش از دبستان است که از 9 مهدکودک مختلف و یک فرهنگسرای تجسمی کودک در شش منطقه مختلف شهر رشت به‌صورت تصادفی انتخاب‌شده‌اند که از این تعداد 48 نفر آن‌ها کودکان زیر سه سال و 48 نفر کودکان سه تا شش سال هستند. نمونه‌گیری به این شیوه انجام شد که از هرکدام از مهدکودک‌های موردمطالعه 2 دختر و 2 پسر زیر سه سال در یک گروه و 2 دختر و 2 پسر سه تا شش سال در گروه دیگری طبقه‌بندی شدند و در فرهنگسرای موردبررسی 12کودک پسر و 12کودک دختر بر اساس طبقه‌بندی عنوان شده مورد مطالعه قرار گرفتند.

کتاب تصویری بدون کلام

این گروه از کتاب‌های تصویری همان‌طور که از اسمشان پیداست متنی ندارند و تمامی داستان را تصاویر بیان می‌کنند. در این‌گونه کتاب‌ها نمایش تمام احساسات و عواطف و اتفاقات به عهده تصویر است بنابراین توالی تصاویر در این کتاب‌ها طوری طراحی می‌شود که به‌مثابه یک فیلم بدون کلام بتواند روایات تصویری و مفاهیم را بیان کند. کودک در مطالعه این کتاب‌ها مجاز است هر طور که دلش بخواهد برای آن‌ها داستان بسازد، به جای شخصیت‌های تصویری حرف بزند، برای کاراکترها اسم انتخاب کند و نهایت لذت را از اکتشاف و بیان داستان تصاویر ببرد. کودک می‌تواند با خوانش تصویر به خیال‌پردازی در تصاویر و داستان سازی بپردازد و از مطالعه کتاب نهایت لذت را ببرد.

تاثیرات کتاب تصویری بدون کلام بر تقویت توانایی های ذهنی کودک

هوش انسان‌ها در خلأ مطلق رشد نمی‌کند و رشد ذهنی حاصل کوشش فرد برای فهمیدن و درک کردن است. کتاب‌های تصویری بدون کلام به کودکان فرصتی می‌دهد که آزادانه بیندیشند و تفکراتشان را به زبان بیاورند. به‌این‌ترتیب مهارت اندیشیدن در کودکانی که در معرض این نوع آموزش قرار گرفتند پرورش بهتری پیدا خواهد کرد. نتایج مشاهده واکنش های کودکان در نمونه آماری مذکور و بررسی شاخص های کاربردی کتاب های تصویری بدون کلام برخی از کارکردهای این کتب در رشد ذهنی کودک را آشکار ساخت که در ادامه مقاله به بیان آنها می پردازیم.

1. تقویت تمرکز

نودلمن معتقد است خواندن یک رمان فراگیری مجموعه‌ای از واژگان است که به‌دقت انسجام‌یافته‌اند، فعالیتی که به‌شدت خوانندگان را درگیر خود می‌سازد؛ به‌نحوی‌ که وقتی در حال خواندن هستند، توجه خود نسبت به اطراف را از دست می‌دهند. هنگامی‌که به کلماتی که می‌شنویم و تصاویری که می‌بینیم پاسخ می‌دهیم، گویی در حال تماشای یک فیلم یا نمایش هستیم و هر دو عمل را در یک‌زمان انجام می‌دهیم؛ اما وقتی کتاب مصوری می‌خوانیم باید با دقت به کلمات نگاه کنیم تا آن‌ها را درک کنیم، بنابراین نمی‌توانیم هم‌زمان به تصاویر هم نگاه کنیم و هنگامی‌که به تصاویر نگاه می‌کنیم، نمی‌توانیم با دقت کافی به کلمات نگاه کنیم تا بتوانیم از آن‌ها رمزگشایی کنیم. یکی در میان آمدن واژگان و تصاویر، نیازمند تغییر وضعیت مداوم بین دو شیوه متفاوت نگریستن است، یعنی تغییر الگوی ثبت تصویر از چپ به راست و بالا به پایین با نگاهی کل نگرانه و مرور دوباره تصاویر.

کتاب‌های تصویری بی‌کلام به‌واسطه بیان یک روایت منسجم و پیاپی با تصاویر، کودک را به توجه بیشتر و دقیق‌تر به کتاب تشویق می‌کند. کودکان در مطالعه کتاب‌های تصویری بدون کلام به‌واسطه تلاش برای کشف روایت موجود، توجه بیشتری به تصاویر به نسبت نمونه‌های با کلام می‌کنند؛ کودک در فرآیند مطالعه این گروه کتاب‌ها ناچار است برای بیان روایت در تصاویر کنکاش کند، به جزییات تصویری دقت کند و برای کشف ماهیت کاراکترها به ویژگی‌های بصری آن‌ها رجوع کند. کودکی که به مطالعه این دسته از کتاب‌ها می‌پردازد اگر نتواند رابطه میان تصویر با متن ذهنی خود را برقرار سازد به روند داستان پی نمی‌برد. در کتاب‌های با کلام، متن و تصویر در کنار هم وظیفه انتقال پیام داستان را دارند؛ بنابراین کودک به‌صورت پراکنده پیام را گاه از متن و گاه از تصویر دریافت می‌کند اما در کتاب‌های بدون کلام او تمرکز در تصاویر را تمرین می‌کند و دستاورد این تمرکز برای کودک همان دستیابی به پیام داستان است.

2. تقویت هوش کلامی

کودکان درنتیجه گفت‌وگو با اطرافیانشان دامنه لغات خود را گسترش می‌دهند. کتاب‌های بدون کلام کودک را تشویق می‌کنند که صحبت کند. در بررسی‌های به‌دست‌آمده از نمونه مورد مطالعه پژوهش مشاهده شد در سنین زیر سه سال، کودک برای مطالعه کتاب‌های بدون کلام به کمک زیادی از طرف بزرگ‌سالان نیاز دارد. بهتر است در این گروه سنی کتاب‌های بدون کلام با تعداد کاراکتر محدودتر و بازی‌های تصویری ساده‌تر در اختیار کودکان قرار بگیرد تا بدین‌صورت کودک کلمات جدیدی را به دایره واژگانش اضافه کند. در سنین بالای سه سال کودک می‌تواند از طریق کتاب‌های بدون کلام توانایی‌های کلامی خود را به شکل چشمگیری تقویت کند. کودک با مطالعه این گروه کتاب‌ها علاوه بر یادگیری واژه‌ها جمله‌سازی را تمرین می‌کند و در روند روایت جمله‌ها را استفاده می‌کند. تعاملی که میان کودک و کتاب شکل می‌گیرد از هرزمانی بیشتر و هدفمندتر کودک را به سخن گفتن وامی‌دارد و می‌تواند به کودکان خجالتی کمک کند که ذهنیاتشان را بیان کنند؛ بنابراین یکی از فواید ایجاد تعامل بالا در کتاب‌خوانی تقویت توانایی‌های کلامی و درنتیجه آن انتقال تفکرات ذهنی به اطرافیان است. تصاویر درون کتب تصویری بی‌کلام، زبان کودکان را تقویت می‌کند و باعث توسعه سوادآموزی می‌شود. ترکیب یک متن جذاب، هنر و موضوعاتی که در کتب تصویری یافت می‌شود، ایده‌ی کودکان را تقویت می‌کند، تخیل و کنجکاوی آنان را تحریک می‌کند و آن‌ها را با دامنه‌ی لغات غنی برای استفاده در کتاب مرتبط با سؤالات و بحث‌ها روبرو می‌کند.

هوش کلامی توانایی استفاده از قدرت‌های زبانی برای تحلیل اطلاعات و مسائل پیرامون است، افرادی که هوش کلامی بالایی دارند به‌وسیله بیان کلمات تفکر می‌کنند؛ در مشاهدات دیده شد کودکانی که در پروسه مطالعه کتاب تصویری بی‌کلام به‌صورت فعال مشارکت داشتند به نتیجه‌گیری، تحلیل و حتی قضاوت‌هایی در داستان پرداختند؛ کتاب‌های بدون کلام کودکان، مانند پروسه‌ای آموزشی می‌تواند کودک را در تقویت هوش کلامی یاری دهد. کودکان با ورود به فرآیند کتاب‌خوانی، توانایی توضیح مسائل را پیدا می‌کنند. آن‌ها با استفاده از کلمات داستان را تحلیل می‌کنند و به قضاوت کاراکترها و روند موضوعی داستان می‌پردازند.

3. تقویت توانایی دریافت و درک پدیده ها

همان‌طور که نودلمن بیان می‌کند، فهم تصویر برای کودکان خردسال راحت‌تر از کلمات است ، تصاویر ازاین ‌جهت دارای اهمیت هستند که باعث شکل‌گیری نوعی داربست ذهنی در خواننده کودک می‌شوند، درنتیجه باعث بهبود فهم پدیده‌ها می‌گردد. کتاب‌های تصویری بدون کلام این امکان را برای کودک فراهم می‌کند که بتواند به‌تنهایی به شناخت درستی از محیط پیرامونش برسد. در بررسی‌های انجام‌شده مشاهده شد کودکان توانستند به‌درستی مفاهیم کتاب را درک کنند. آن‌ها با درک تصاویر هر صفحه از کتاب و برقراری ارتباط میان مفاهیم در صفحات مختلف داستان‌سرایی کردند. بنا بر این شیوه کودک تلاش می‌کند که پدیده‌های دیداری محیط را با دقت مشاهده کند و برای درک آن‌ها تلاش کند. کودک در فرآیند مطالعه کتاب بدون کلام یاد می‌گیرد که چگونه می‌توان میان پدیده ارتباط برقرار کرد تا به شناخت و درک کامل‌تری از آن‌ها دست‌یافت. درک مطلب به‌عنوان فرآیندی سازنده که برای کمک به تفسیر اطلاعات تصویر مورداستفاده قرار می‌گیرد.

در مرحله اول، تصاویر ارائه‌کننده تجربه‌ی آشنا و نسبتاً غیرخیالی از چیزی است که مخاطب کودک به‌راحتی می‌تواند آن را بازشناسد. در مرحله دوم، روایات تصویری به‌دو راز تجربه‌های ناگهانی هستند؛ بنابراین با کنار هم قراردادن عناصر آشنا‌ و واقعی‌تر با نمادهای نشانه‌شناسی ساده، کتب تصویری بی‌کلام توانایی درک مطلب را افزایش می‌دهند. کتب تصویری بی‌کلام با شکل دادن تصاویر ذهنی کودک، یادگیری اطلاعات داستانی را تسهیل می‌کنند.

کودک در این کتاب‌ها با چالش‌هایی مواجه می‌شود و پرسش‌هایی در ارتباط با روند داستان در ذهنش شکل می‌گیرد. رسیدن به پاسش پرسش‌ها در صفحات پیاپی کتاب کودک را در چالش پرسش و پاسخ ذهنی درگیر می‌سازد و به همین علت است که او درنهایت می‌تواند رابطه علت و معلولی در این کتاب‌ها درک کند و حتی از آن به نتیجه برسد. کودکی که در سنین پیش از دبستان با کتاب تصویری سروکار داشته یاد گرفته مفاهیم را با تصویر درک کند بنابراین در سال‌های اولیه دبستان در هنگام آموختن مهارت‌های مختلف توانایی‌های بیشتری از خود بروز می‌دهد.

4. تقویت قوه تخیل و خلاقیت کودک

روانشناسان معتقدند که تولد خلاقیت در کودکان با تخیل شکل می‌گیرد و دوران پیش از دبستان بهترین زمان برای تقویت قوه تخیل کودک است. رویاپردازی پیرامون موقعیت‌های تخیلی، نحوه تفکر خلاقانه را به کودک آموزش می‌دهد و می‌تواند یک ابزار بسیار مفید در فرآیند حل مسئله توسط کودک باشد. در این دوران بزرگ‌سالانی که از کودک مراقبت می‌کنند می‌بایست برای بروز تخیل کودک تلاش کنند. چنان¬چه در این دوران تخیلات کودک سرکوب شود یا به هر دلیلی کودک آن‌ها را با اطرافیان به اشتراک نگذارد، روند ورود کودک به دنیای کاملاً واقعی سریع‌تر می‌شود. افرادی که در زمان خردسالی از تخیل قوی برخوردار هستند، معمولاً این قابلیت را در بزرگ‌سالی نیز حفظ می‌کنند و در آینده نتایج بهتری در فرآیندهای حل مسائل به دست می‌آورند.

اغلب کودکان زمانی که کتب تصویری را مطالعه می‌کنند تفسیر منحصربه‌فرد و خلاقانه از طرح، تنظیمات و کاراکترها در ذهن خود می‌سازند و به استفاده از تصورات خود برای پیش‌بینی ماجرایی که در حال وقوع است دعوت می‌شوند و این موضوع کودکان را تشویق می‌کند که داستان خودشان را بر اساس تصورات و خلاقیتشان بسازند.

کتاب‌های تصویری بدون کلام یکی از راه‌های ابراز تخیلات کودکان هستند که می‌توانند به‌عنوان ابزاری مؤثر برای تحریک و ارتقای خلاقیت کودک مورداستفاده قرار گیرند. کودکان می‌توانند برای تصاویری که می‌بینند به هر شکل و روشی که علاقه‌مندند داستان بسازند و این فرصتی را برای تفکر خلاق کودکان فراهم می‌آورد.

5. تقویت اعتماد بنفس

کودکان به سبب توانایی‌های جسمی محدودی که در دوران رشد خود نسبت به بزرگ‌سالانشان دارند احساس ضعف در برابر آن‌ها می‌کنند و این امر به‌مرور می‌تواند باعث ایجاد احساس ترس از مواجهه با پدیده‌ها در کودک شود. زمانی که احساس ترس و ضعف نسبت به محیط در کودک القا شود کودک از ورود به بسیاری از فعالیت‌های مهارتی امتناع می‌ورزد و درنهایت با سرکوب خود از فراگیری بسیاری از مهارت‌های اجتماعی دور می‌ماند و به فردی خجالتی و بدون اعتماد به‌نفس در بزرگ‌سالی مبدل خواهد شد؛ بنابراین تقویت اعتماد به‌نفس کودک می‌تواند آثار بلندمدتی در زندگی او ایجاد کند.

یکی از راه‌های تقویت اعتمادبه‌نفس در کودکان و حتی بزرگ‌سالان تلاش برای بلند صحبت کردن است و کتاب بدون کلام این امکان را فراهم می‌کند که کودک بجای اینکه در فرآیند مطالعه صرفاً شنونده باشد این بار خود داستان‌سرایی کند و تخیلات و ذهنیات درونش را به کمک واژگان بیان کند. کتاب‌های تصویری بدون کلام فرصتی را به کودک می‌دهد که بر ترس‌ها و نگرانی‌هایش غلبه کند و به مهارت‌های خود پی ببرد و از توانایی‌هایش آگاه شود و استعدادهایش را شکوفا سازد. کودک با وارد شدن در پروسه مطالعه این کتاب‌ها احساس استقلال نسبی در واکنش به کتاب‌خوانی پیدا می‌کند؛ کودک پیش از دبستان که هنوز توانایی خواندن کلمات را ندارد مانند یک فرد باسواد می‌تواند بدون اتکا به مربی کتاب را مطالعه کند و از مطالعه آن قدرتمندانه لذت ببرد.

6. تقویت حافظه کودک

تقویت حافظه در کودکان می‌تواند به رشد ذهنی کودک کمک کند. راهکارهای زیادی برای تقویت این امر بیان‌شده است. کتاب‌های تصویری بدون کلام به‌عنوان پدیده‌ای نوظهور – بخصوص در ایران- می‌توانند یکی از این راهکارها تلقی شوند. در بررسی‌های انجام‌شده در پژوهش مشاهده شد کودکان در واکنش به مطالعه این گروه از کتاب‌ها به‌واسطه جادوی تصاویر توانستند داستان را با جزییات آن نقاشی کنند. کودکی که هنوز توانایی خواندن را ندارد می‌تواند با خوانش تصاویر آن‌ها را در ذهن خود ثبت کند و ازآنجایی‌که تصاویر در کتاب‌های بی‌کلام خاصیت روایتگری دارند ذهن کودک را به چالش وامی‌دارند تا دوباره تصاویر ثبت در ذهن را به‌صورت کلامی روایت کند؛ بنابراین کودک می‌تواند داستانی را که در ذهنش ثبت‌شده دوباره به تصویر بکشد. این فرآیند با تحریک فعالیت‌های ذهنی او موجب تقویت حافظه در کودک خواهد شد.

نتیجه

همان‌طور که پیش‌تر بیان شد هوش در خلأ رشد نمی‌کند و برای رشدش نیاز به فعالیت‌های ذهنی دارد. هرچقدر این فعالیت‌ها بیشتر و در مسیر بهتر صورت گیرد رشد ذهنی کودک به تکامل بیشتری خواهد رسید. در جریان درگیر شدن ذهن کودک با مفاهیم کتاب‌های تصویری بدون کلام کودک بیشتر از هرزمانی در مطالعه از نیروهای ذهنی خود کمک می‌گیرد. این کتاب‌ها به کودک این امکان را می‌دهند که در دوره پیش از دبستان با این نوع مطالعه مستقل آشنا شوند. در این روند مطالعه کودک توانایی‌های کلامی خود را به‌واسطه صحبت کردن در مورد وقایع داستانی کتاب گسترش داده و دایره لغات او کامل‌تر می‌شود. یکی از نتایج رشد توانایی‌های کلامی کودک ایجاد ارتباط کامل‌تر با محیط اطراف و درنتیجه پرورش هوش کلامی کودک است که خود نمودی از رشد ذهنی برای این کودکان می‌باشد.

«ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که در آن ادراک ما به همان اندازه که معطوف به واقعیات است معطوف به نمایش‌هاست» (چندلر ) بیشتر آن چیزی که ما درباره جهان پیرامون خود می‌شناسیم از دیده‌های ما در تصاویر ناشی شده‌اند. اغلب رسانه‌های تصویری که کودک در دوران پیش از دبستان آن‌ها را می‌شناسد مفاهیم از پیش تعیین‌شده را به کودک می‌نمایانند. کتاب‌های تصویری بدون کلام فرصتی را برای توجه و دقت در تصاویر برای کشف معنا فراهم می‌کند و این چالش درون‌متنی و بینامتنی باعث ارتقای انسجام ذهنی کودک می‌شود. در روابط بینامتنی تصاویر داستانی، کودک تصاویر را با الگوهایی که از پیش در دنیای پیرامونش می‌شناسد تطبیق می‌دهد و آن‌ها را با استفاده از روابط درونی که در داخل روایت تصویری وجود دارد به هم ارتباط می‌دهد.  این بدین معنی است که ذهن کودک از همان ابتدای زندگی توانایی برقراری این ارتباطات را تمرین می‌کند و درنتیجه ذهن آمادگی بالاتری برای شناخت مفاهیم و درک پدیده‌ها پیدا خواهد کرد.

کودکان خلاق ذهنی رشد یافته¬تر از سایر کودکان دارند و رشد خلاقیت در کودکان امری اکتسابی است ک با تمرین و ممارست به تکامل می‌رسد. زمانی که کودک در موقعیت‌های مختلف بتواند از تخیل خود استفاده کند را بروز خلاقیت را بازکرده است. متأسفانه بسیاری از والدین فضاهای رؤیاگونه و تخیلی کودکان خود را به سبب دور بودن از ذهن واقع‌گرای خودشان سرکوب می‌کنند و کودک را از همان اوان زندگی وادار به نگاه واقع‌گرایانه به پدیده‌ها می‌کنند. این در حالی است که ذهن کودک توانایی پرواز به هر فضای فراواقعی را داراست. او می‌تواند زندگی عادی و واقعی خود را نیز با خیال بیامیزد. کتاب‌های تصویری بدون کلام ازاین‌جهت نیز به کودکان کمک می‌کند. این کتاب‌ها به‌واسطه بدون متن بودنشان کودک را اسیر محدودیت متنی نمی‌کنند. بلکه به او این امکان می‌دهند که حتی تصاویر کاملاً رئالیسم را به‌صورت سورئال تفسیر کنند. این حرکت سیال ذهن میان دوجهان متفاوت می‌تواند به رشد ذهنی کودک کمک کند. همان-طور که گفته شد کتاب‌های تصویری بدون کلام به تقویت حافظه کودک نیز کمک کند. یکی از راه‌هایی که روانشناسان برای تقویت حافظه مهم می‌دانند، تفکر و تعمق در مسائل است. وقتی کودک در سنین پیش از دبستان با این نوع فعالیت آشنا شود نتایج ماندگار آن می‌تواند بر رشد و تکامل ذهنی کودکان مؤثر باشد.

مراجع

[1] رودریگس، بئاتریس (2010). روباه مرغ دزد. مترجم: رکسانا سپهر (1394). تهران: انتشارات مبتکران

[2] چندلر، دانیل (1952). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه: مهدی پارسا؛ زیر نظر فرزان سجودی (1387). تهران: شرکت انتشارات سوره مهر

[3] قزل ایاغ، ثریا (1383). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن (مواد و خدمات کتابخانه برای کودکان و نوجوانان). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت) مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی

[4] نودلمن؛ پری (1389). ضرباهنگ روایت در کتاب مصور. ترجمه: بنفشه عرفانیان. کتاب ماه کودک و نوجوان. شماره 159. تهران

[5] Anderson, R.C. & Pearson, P.D. (1984). A schema-theoretic view of basic processes in reading comprehension. In P.D.Pearson (Eds.).NY: Longman

[6] Gardner,Howard(2008). Five minds for the future. USA: Harvard Business School Press

[7] Nodelman, P. (1996). The pleasure of children's literature (2nd ed). NY: Longman

[8] Schallert, D.L. (1980). The role of illustrations in reading comprehension.In R. Spiro, B. Bruce, &W. Brewer (Eds.),Theoretical issues in readingcomprehension. Hillsdale NJ: LEA.

[9] Tomlinson, CM. & Lynch-Brown, C. (1996). Essentials in children's literature (2nd ed). Boston: Allynfc Bacon.

ارتباط با نویسنده مقاله : parvaneghesmati@gmail.com

۰۲ مرداد ۱۳۹۷