سایت تندیس تلخیص الهه رحمانی خاکی

کتاب آسمانی و زمینی آیدین آغداشلو حاوی گفت و گویی بلند است میان علیرضا هاشمی نژاد و آیدین آغداشلو درباره مسائل تاریخی و زیبایی شناسی خوشنویسی ایران. مباحثی که از دیر باز کمتر به آنها پرداخته شده و ارجاع به آنها از نظر درک و شناخت زمینه‌های نظری و پیشینه‌ها و بنیان‌های این هنر جلیل و خاص واجد اهمیت فراوان است. این کتاب شامل نه جلسه گفتگو است که با سر فصل‌های مشخص به رشته‌ی تحریر درآمده؛ این مطالب در غالب عناوینی همچون؛ تعریف خوشنویسی، نسبت خوشنویسی با مفهوم هنر، خوشنویسی و مفهوم سنت، خلاقیت و خوشنویسی، کلهر و عمادالکتاب، خطوط ایرانی و ابزار و قالب‌ها و در نهایت خوشنویسی معاصر تنظیم شده است. در متن زیر خلاصه‌ایی از این گفتگو در چند بخش تهیه شده تا دوستداران هنر خوشنویسی بتوانند تا حدی از مطالب ذکر شده در این کتاب آگاه شوند ….

وظیفه و تعهد انتقال حکمت و معرفت در تاریخ از ابتدای خلقت بشر نوشتار بوده است و به مرور زمان به دلیل اهمیتی که به فراخور وظیفه‌ایی که داشته تبدیل به هنری با ارزش گردید و پس از ورود اسلام به ایران بخاطر نگارش قرآن این تقدس بیشتر مورد توجه واقع شد. کتابت و خوشنویسی در ابتدا به وسیله علائم و نشانه‌هایی که به صورت حروف الفبا طراحی شده وسیله انتقال و ثبت علم و حکمت قرار گرفت و نشانه‌ایی شد توافقی میان نویسنده و خواننده در جهت ایجاد ارتباط و درک خوانشگر از موضوع مورد طرح از سوی نویسنده متن در بطن و باطن خوشنویسی و انتقال معنای شریف و درست و منزه آن به صورت تعهد و تکلیفی همیشگی درآمد. به همین خاطر است که در یک متن یا قطعه‌ی خوشنویسی نمی‌بینیم که مضمون و مطلبی پرت و پلا و قبیح با اسلوب درست خط، نوشته شده باشد.

در این میان می‌توان به نسخ‌نویس مهمی مانند میرزا محمد ابراهیم قمی و احمد نیریزی که اصولا کتابت قرآن را انجام می‌دادند اشاره کرد. در عصر حاضر نیز خوشنویسان همچنان بر این باورند که کارشان فی نفسه مقدس است در صورتی که به خاطر سنت هزار و چهارصد ساله که در پشت سر خوشنویسی و خوشنویسان وجود دارد این عزت و احترام شامل این پیشه و هنر شده است.

گفتنی است کتاب‌های دینی ادیان دیگر نیز مانند تورات، انجیل، اوستا و ارژنگ مانی نیز با خوشنویسی و کتاب آرایی تزیین شده‌اند که همه‌ی این نمونه‌ها نشانه‌ی احترام و ادب انسان هنرمند آن زمان نسبت به گفته‌های حق تعالی بوده است. قرآن‌های اولیه که در دوران اول هجری توسط خود اعراب مانند عثمان بن عفان نگارش شده بود از لحاظ نوشتاری بسیار ساده و از تزیین و زیبایی در آن خبری نبود ولی در طول زمان و آرام آرام به یمن احترامی که برای قرآن قائل گردیده شد در نوشتن این کتاب اللخصوص از سوی ایرانیان سلیقه بسیاری به کار برده شد.

در ادامه و اواخر قرن دوم است که ترکیب‌های پیچیده‌تری در خوشنویسی ظاهر می‌شود و بر خلاف نمونه‌های آن دوران مانند خط کوفی که دارای شکست‌های فراوانی بود، خطوطی با فرم کشیده‌تر و دورانی‌تر به وجود آمد اما از خط کوفی در قرن‌های سوم و چهارم و پنجم هم همچنان استفاده می‌شد و حتی تا قرن ششم هجری قمری قرآن‌هایی بر روی کاغذ و به خط کوفی نوشته می‌شد.

سیر تکاملی هنر خوشنویسی و به خصوص تذهیب از هنر ساسانی ایران و از هنر بیزانس روم شرقی و نگاهی کاملا گذرا به مسجد جامع اموی دمشق شکل گرفته است. فرم‌های قابل استفاده در ساختارهای مختلف را تورقی یا در اطلاق فرنگی آرابسک می‌نامند که در ظرف‌های نقره‌ای، پارچه‌ها، گچ بری‌ها و نقش برجسته‌های طاق بستان به فراوانی به‌کار رفته‌است. شکل‌های رایج این نقش‌ها عموما مارپیچ‌هایی هستند که به برگ‌های سه یا پنج لبه ختم می‌شوند و این برگ‌ها وقتی چپ و راست کنار هم قرار می‌گیرند طرح اولیه‌ی خطایی‌ها را به‌وجود می‌آورند. ساقه‌ها هم همراه برگچه‌ها با گردشی مارپیچ در قرن چهارم اسلیمی‌ها را پی‌ریزی می‌کنند و این نقش مایه‌ها زمینه‌ایی کاملا غیر عربی دارند.